INGURUNE Arloa
Euskal Herriko ekosistemen kontserbazioa
AurkezpenaAztertu, sortu, argitaratu eta partekatu1. jarduera. Ekosistemen garrantzia2. jarduera. Gizakiaren ekintza ekosistemetan3. jarduera. Kontserbazio-ekintzakBaliabideak
1 de 6
0%
Aurkibidea
Kredituak
Kredituak
© Itinerarium 2011

ZUZENDARITZA: Narcís Vives
KOLABORATZAILEAK:

  • PRODUKZIO-ZUZENDARITZA: Antonio Cara
  • EDUKI-ZUZENDARITZA: Mª Cristina Pérez eta Magdalena Garzón
  • INGURUNEAREN EZAGUERA ARLOAREN KOORDINAZIOA: Elena Anguera
  • ZUZENDARITZA TEKNIKOA: Maite Vílchez
  • EGILEAK: Lorena Natalia Inzillo, María Inés Rodríguez eta Elena Anguera
  • GAZTELERAZKO BERTSIOAREN ESTILO-ZUZENKETA: Anna Betriu eta Joan Martín
  • EUSKARARA ITZULPENA: Bakun itzulpen eta argitalpen zerbitzuak, s.l.
  • MAKETAZIOA: Maite Vílchez eta Miquel Gordillo

Aurkezpena

Euskal Herriko ekosistemen kontserbazioa

Euskal Herriko ekosistemetan barrena ibiltzea proposatzen dizuegu, bai zer ezaugarri dituzten jakiteko, bai haien kontserbazioa zeinen garrantzitsua den ohartzeko. Bazatozte gurekin?

Abentura hastera doa!

Izkiko natura-parkearen argazkia.

http://www.porlibre.com/EUSKADI/izki.htm


Ekosistemen garrantzia


Gizakiek ekosistemetan duten eragina


Kontserbazio-ekintzak

BALIABIDEAK

Aztertu, sortu, argitaratu eta partekatu

1. jarduera. Ekosistemen garrantzia

Donostiako Kontxako hondartza, Prestige itsasontzitik isuritako fuel-olioa bertara iritsi zenean, 2003ko otsailaren hasieran.

Argazkia Itsas Ikerketa Aldizkaritik aterata dago (2009, 12)

Argitaratzailea: Tecnaliako Itsas Ikerketa Saila

Gaur egun, gure planetan ia ez dago guztiz “naturala” den ingurunerik, gizakiak ia ingurune guztiak aldatu dituelako nolabait. Aldaketak handiagoak izaten dira batzuetan besteetan baino, baina gizakiok oso eragin handia dugu ekosistemetan. Horregatik, funtsezkoa da ulertzea zer eragin eta ondorio dituen gizakien esku-hartzeak.

Ekosistema bat aipatzen dugunean, natura-gune bateko izaki bizidunez eta haien eta bizi diren ingurunearen artean sortzen diren harremanez ari gara. Horrelakoetan, faktore biotikoak eta faktore abiotikoak bereizten ditugu:

  • Faktore biotikoak: ekosistema baten osagai bizidunak dira; inoz bizia izan zuten edo izaki bizidunen baten zatia izan ziren faktoreak ere biotikotzat hartzen dira: azalak, oskolak, zuhaitz-enborrak eta abar.

  • Faktore abiotikoak: inoiz bizirik izan (eta izango) ez duten osagai bizigabeak dira.

Gogoratu: ekosistema bat (uretakoa, lehorrekoa edo mistoa izanda ere) faktore biotikoek, faktore abiotikoek eta haien artean sortzen diren mota guztietako harremanek osatutako sistema da.

Sekuentzia didaktiko honetan, kontzeptu-mapa zer den eta ideiak argitzeko zeinen baliagarria izan daitekeen ikusiko dugu. Oraingoan, ekosistema bateko faktoreak eta harremanak asko eta askotarikoak direla ikusteko eta hobeto ulertzeko erabiliko dugu.

Zer da kontzeptu-mapa?

Ziur aski, inoiz edo ikusiko zenuten kontzeptu-maparen bat, beharbada izen hori zeukala jakin gabe. Eskema moduko bat da, gai batean ideia nagusia zein den eta ideia horrek beste ideia batzuekin zer lotura dituen ulertzeko balio duena.

Lauki batez nabarmendutako hitzak lantzen ari den gaiko gako-hitzak dira, eta lerroek edo geziek hitz horiek nola dauden erlazionatuta adierazten digute.

Iturria: http://homoludens.zobyhost.com/wp-content/uploads/2010/01/MapaConceptual.gif

Jarduera

Erreparatu adibide honi. Lehorreko ekosistema baten osagaiak nola adieraz daitezkeen ikusiko duzue:

Egin klik gainean irudia handitzeko

Imajinatu gaizki itzalitako barbakoa batek sute bat eragiten duela, basorik gabe uzten gaituela eta, horrenbestez, aurreko mapako zuhaitzak ezabatu behar ditugula. Horren ondorioz, hegazti batzuek habia non egin ez lukete izango, eta gure eskemako urtxintxak ezkurrik gabe geratuko lirateke. Hori hasiera baino ez litzateke izango; izan ere, habia egiterik ez duten hegaztiek beste kokagune bat bilatu beharko dute, eta urtxintxek, zer janik ez badute, azkenean beste norabait migratu beharko dute, edo hil egingo dira. Hegazti eta urtxintxa horiek desagertzeak beste izaki bizidun batzuen bizitza aldatuko du: harremana dute beren artean eta kate bat osatzen dute, eta osagaietako batean gertatutako edozein aldaketak gainerakoei eragiten die.

Imajinatu denon artean gure mapako gako-hitzen bat aldatzen dela, eta egiaztatu edozein aldaketak ondorioak dituela. Jarri arreta arbel digitalean proiektatutako mapan, eta lotura hauek aurkituko dituzue:

a) Zizarea → hegaztiek jaten dute → zuhaitzetan egiten dute habia.

b) Urtxintxak → ezkurrak jaten dituzte → artearen fruitua dira (zuhaitza).

c) Ura → izaki bizidun guztiek kontsumitzen dute.

Aztertu hurrengo hondamendiak aurreko harreman bakoitzaren ikuspuntutik eta ahalegindu litekeen ondorioren bat zertzen adibidea kontuan hartuta. Irakasleak zuen erantzunak arbelean idatziko ditu.

Imajina dezakezue hondamendiren bat eta zer ondorio izan ditzakeen? Hala bada, erabili taulako azken ilara.

Balizko hondamendia

Litekeen ondorioa

a) Sute bat gertatzen da eta ez da zuhaitzik gelditzen

Hegaztiek migratu egiten dute, habia egiteko zuhaitzik ez dagoelako; eta zizareak neurriz gain ugaltzen dira, zizareen harraparietako bat desagertu delako.

b) Ezkurrak ez dira jangarriak, gehiegizko pestiziden ondorioz  

 

c) Ura hurbil dagoen fabrika batek kutsatzen du

 

d)
 

Gogoratu: KONTZEPTU-MAPA antolatzaile grafiko bat da, kontzeptuak beren artean lotzeko eta haien arteko harremanak azaltzeko balio duena. Kasu honetan, ekosistemen konplexutasuna ikusteko aukera ematen digu, eta haien osagaien arteko harreman ugari eta askotarikoak erakusten dizkigu. Aztertu ondo arbel digitalean proiektatutako mapa eta harreman hauek aurkituko dituzue:

2. jarduera. Gizakiaren ekintza ekosistemetan

Jarduera hau egiteko, taldetan banatuko zarete, irakasleak esango dizuen bezala. Talde bakoitza ekosistema hauetako batez arduratuko da.

  • Uretakoa: uretan bizi diren landareek eta animaliek osatzen dute. Uretako ekosistemak (lehorrekoak bezala) neurri askotakoak izan daitezke: ozeanoa, ur-putzua... Gainera, ur gezakoak eta ur gazikoak daude.

  • Lehorrekoa: inguru jakin bateko lurrean eta airean bizi eta garatzen diren organismoena da.

  • Hezeguneak: inguru lauak dira, lurpeko urak dituztenak; ur horiek garai jakin batzuetan azaleratzen dira, eta zingirak eta urmaelak sortzen dituzte.

Jarduera

Zuen taldeari dagokion ekosistemaren gaineko testua irakurri eta iruzkindu beharko duzue eta, fitxategian aurkituko dituzuen argibideak baliatuta, testu-dokumentu batean eskematikoki jaso gizakiaren esku-hartzeak zuen ustez daukan eragina.

Hitz batean, xedea zuek hauek pentsatzea da: non zer arazo eta aldaketa eragiten ditu, zer beste osagai biotiko eta abiotikori eragiten die esku-hartze horrek?

Honako hauek dira talde bakoitzarentzako testuak eta kontsignak:

  • Hezegunea egokitu zaion taldea. Caso: “Hezeguneak”.

Taldean gogoeta egin ondoren, aztertu arretaz kontzeptu-mapa hau, ekosistema bateko faktore batzuk eta haien arteko oinarrizko zenbait harreman erakusten baititu.

Egin klik gainean irudia handitzeko.

Dauzkagun natura-baliabideen erabilera okerrak eta hondamendi ekologikoek kalte egiten diote edozein ekosistemaren orekari eta, lehentxeago edo geroxeago, ondorioak hondagarriak izan daitezke.

  • Imajina dezagun une batez gas toxiko baten ihesak gure planetako inguru jakin bateko airea kutsatzen duela, fikziozko film bat balitz bezala. Aztertu orain mapa bera, gas-ihesa gertatuko balitz eragina jasango luketen faktoreak gorriz nabarmenduta dauzkala:

Egin klik gainean irudia handitzeko.

Baina oraindik askoz urrunago joan gintezke. Kutsatutako animalien eta landareen hondakinek ere kutsa litzakete lurra eta ura; horrenbestez, gure alegiazko ekosistema desagertu egingo litzateke.

Orain zuen txanda da.

  • Irakurri dituzuen testuek zenbait ekosistematan gertatutako aldaketei edo kutsadurari buruzko informazioa ematen zizueten.

Cmap Tool programa erabiliko dugu, kontzeptu-mapak egiteko baitago bereziki prestatuta; horregatik, asko erraztuko dizue lana.

Oraindik ez badaukazue instalatuta ordenagailuan, edo erabiltzen hasteko laguntza behar baduzue, kontuan hartu tutorial honetako jarraibideak: Cmap ikasleentzat.

Informazioa zabaltzen

Iritsi da zuen lana gainerako gelakideei azaltzeko eta zuen ondorioak argudiatzeko unea.

ADEa baliatuta, proiektatu zuen mapa eta hitz egin irakurritako testuaz eta egin dituzuen aldaketez. Ez ahaztu argudiatzea zergatik egin dituzuen aldaketak; gainerako ikaskideek hemengo koebaluazio-taula honen bidez ebaluatuko dute zuek egindakoa.

3. jarduera. Kontserbazio-ekintzak

Orain badakizue zeinen garrantzitsuak diren ekosistemak eta zein erraz hausten den haien oreka; beraz, une egokia da jakiteko zer egiten duten gure erakundeek haiek zaintzeko, hala nola zer egin dezakegun zeregin horretan laguntzeko.

Mokozabala (Platalea leucorodia) arriskuan dagoen europar espezie bat da, eta Urdaibai atseden hartzeko nahiz negupasarako erabiltzen duten 100dik gora uretako hegazti-espezieen artean nabarmentzen da.

http://www.ingurumena.ejgv.euskadi.net/
r49-12872/es/contenidos/informacion/
expo_urdaibai/es_expo/estuario.html

Gure bizimoduaren ondorioz, natura-baliabideak desagertzen ari dira, eta ingurumena andeatzen. Ziur behin baino gehiagotan entzun duzuela jendea garapen jasangarriaz hitz egiten; baina badakizue zer esan nahi duen?

Garapen jasangarriaz hitz egiten dugunean, gure ohiturak aldatzeaz ari gara, gure planeta zaintzeko, etorkizuneko belaunaldiak gu bezala bizi daitezen hartan, guk bezala goza dezaten.

Hortaz, kontua da gure natura-baliabideak ez erabiltzea agortezinak balira bezala, birsortzeko duten ahalmena kontuan hartuta baizik.

Garapen Jasangarriaren Euskal Ingurumen Estrategiak bost ingurumen-xede eta bost baldintza beharrezko ditu, guztiak ere Euskadiko Herri Administrazioak lehentasunez sustatu beharrekoak.

INGURUMEN-XEDEAK

1. Aire, ur eta lur garbiak eta osasungarriak bermatzea.

2. Arduraz kudeatzea natura-baliabideak eta hondakinak.

3. Natura eta bioaniztasuna babestea, sustatu beharreko balio paregabea baita.

4. Lurralde-oreka eta mugikortasuna: ikuspuntu bateratua.

5. Klima-aldaketarekiko eragina mugatzea.

BALDINTZA BEHARREZKOAK

1. Ingurumen-aldagaia beste politika batzuetan sartzea.

2. Indarreko legedia eta haren aplikazioa hobetzea.

3. Merkatua ingurumenaren alde jardutera bultzatzea.

4. Herritarrak, administrazioa eta enpresak gaitzea eta erantzunkide bihurtzea, eta haien jokaera aldatzea jasangarritasunaren mesedetan.

5. Ikerketa, garapen teknologikoa eta berrikuntza ingurumen-esparruan.

Hemen lortutako informazioa: http://www.ingurumena.ejgv.euskadi.net/r49-5832/es/contenidos/plan_programa_proyecto/eavds_pma/es_9688/pma_2002_2006.html

Baina gure erakundeei soilik dagokie planeta zaintzea? Batzuetan pentsatzen dugu gizabanakoen edo talde txikien ekintzak garrantzi gutxikoak direla, baina badakizue lau kideko familia batek urte osoan behar duen ura kutsa dezakeela botoi-pila bakar batek? Edo aski dela litro bat olio 1.000 litro uretan eragin kaltegarria izateko?

Gutako bakoitzak urtero 300 kilo zabor sortzen ditu batez beste. Denon lana da gure hondakinak ondo kudeatzea eta haiek murrizten ahalegintzea.

Jarduera

Beharbada, inoiz inor entzungo zenuten The Three Rs aipatzen; hau da, Greenpeace erakunde ekologistak proposatutako kodea.

  • Reduce (murriztu)

  • Reuse (berrerabili)

  • Recycle (birziklatu)

Kodea zuen ikastetxean jakinaraztea proposatzen dizuegu, bai eta komunitateko gainerako kideei kodea betetzea garrantzitsua delako kontzientzia harraraztea ere.

Talde bakoitza hiru zeregin horietako batez arduratuko da. Zuen helburua irudi bat sortzea izango da, egokitu zaizuen zeregina zertan datzan eta nola bete adierazteko. Irudia ikastetxeko iragarki-taulan jarri ahal izango duzue, informazioa gainerako ikasleei, irakasleei eta familiei emateko. Irudia modu digitalean ere egin daiteke, poster digitalak sortzeko Glogsterren http://edu.glogster.com zerbitzua erabiliz; gero, ikasgelako blogaren edo posta elektronikoaren bidez zabal dezakezue.

Glogster erabiltzea erabakitzen baduzue, tutorial hau balia dezakezue, eta ikusi zer urrats egin behar diren zuen poster digitala sortzeko.

  • Bildu taldetan eta deskargatu dokumentu hau: “Hondakinei buruzko hiru kontzeptuak”. Dokumentuan, informazioa bilatzeko web-orri batzuen zerrenda aurkituko duzue, bai eta jasotako informazioa antolatzea erraztuko dizuen taula bat ere.

  • Datuak taula egokian jaso ondoren, diseinatu zuen irudia. Gogoan izan erakargarria eta ulerterraza izan behar duela, eta mezuak argia. Letra motak, irudiak eta argazkiak lagungarriak izan daitezke erakargarritasuna handitzeko, baina ez erabili neurriz gain bitarteko horiek, azkenean kaltegarria izan daitekeelako. Garrantzitsuena kontzientzia harraraztea da, eta ekosistemak zaintzeko aholkuak ematea. Ez ahaztu zein den helburua!

Egiten dugun guztia, are gauzarik xumeena ere, lagungarria da ekosistemak zaintzeko.

Gehiago jakiteko

Berrerabiltzea dibertigarria izan daiteke! Egiaztatu hori Ainhoa Ferragud Basagoitiren animazio hau ikusiz (pertsonaiak eta inguruak kartoiz, plastikoz eta beste material batzuez eginda daude):

http://www.youtube.com/watch?v=ncRjYs4ii7A&feature=player_embedded

Baliabideak

IKT baliabide hauek erabiliko dituzue ekosistemen kontserbazioaz lan egiteko eta kontzeptu-sarea osatzeko:

Kontzeptu-mapak sortzeko programa

  • Cmap Tools:

http://cmap.ihmc.us

Informazio orokorra

  • Euskal Herriko natura-parke guztiak:

http://parquesnaturales.consumer.es/documentos/pais_vasco/index.php

  • Garapen Iraunkorraren Euskal Ingurumen Estrategia 2002-2020 - Ingurumenari buruzko Esparru Programa 2002-2006:

http://www.ingurumena.ejgv.euskadi.net/r49-5832/es/contenidos/plan_programa_proyecto/eavds_pma/es_9688/pma_2002_2006.html

Birziklapena

  • Etxeko ingurumen-jardunbide egokiak. Etxeko hondakinak kudeatzeko gida:

http://www.redcicla.com/Articulos/guiaambiental.pdf

  • Eroski consumer:

http://escuelas.consumer.es/web/es/aprender_a_aprender/tarea14/2.php

  • Euskadiko gazteriaren ataria. Zaindu ingurumena!:

http://www.gazteaukera.euskadi.net/r58-2247/es/contenidos/informacion/ecologia_cuidalo/es_1684/cuidalo_c.html

  • Consumadrid:

http://www.madrid.org/cs/Satellite?cid=1109182823423&genericoDetalleID=1142403922409&pagename=PortalConsumo%2FPage%2FPTCO_ReportajesDetalleTemplate

  • Hiri- edo udal-hondakinak. Ingurumen, Lurraldearen Antolamendu, Nekazaritza eta Arrantza Saila:

http://www.ingurumena.ejgv.euskadi.net/r49-4892/es/contenidos/informacion/resid_municipales/es_1001/residuos_muni_c.html

Bideoak
  • Espainiako natura-guneei buruzko dokumentalak eta bideoak:

http://waste.ideal.es/videosdenaturaleza.htm

  • Ainhoa Ferragud Basagoitiren animazioa: pertsonaiak eta inguruak kartoiz, plastikoz eta beste zenbait materialez eginda daude:

http://www.youtube.com/watch?v=ncRjYs4ii7A&feature=player_embedded

Egin klik irudian, aurrera egiteko:

Laguntza

Laguntza
  1. Ezker menua (goitik beherako ordena): sekuentziaren orri nagusiaren ikurra (home), iturriaren tamainaren ikurra, inpresio ikurra, laguntzarako sarrera ikurra eta edukinaren aurkibidearen ikurra.
  2. Materialaren izena barra eta sekzio aktualaren izenburua.
  3. Nabigazio geziak (hurrengo edo aurreko orrialdea).
  4. Edukinarentzako hutsunea.

Autor:

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipisicing elit, sed do eiusmod tempor incididunt ut labore et dolore magna aliqua. Ut enim ad minim veniam, quis nostrud exercitation ullamco laboris nisi ut aliquip ex ea commodo consequat. Duis aute irure dolor in reprehenderit in voluptate velit esse cillum dolore eu fugiat nulla pariatur. Excepteur sint occaecat cupidatat non proident, sunt in culpa qui officia deserunt mollit anim id est laborum.

Baliabideak

IKT baliabide hauek erabiliko dituzue ekosistemen kontserbazioaz lan egiteko eta kontzeptu-sarea osatzeko:

Kontzeptu-mapak sortzeko programa

  • Cmap Tools:

http://cmap.ihmc.us

Informazio orokorra

  • Euskal Herriko natura-parke guztiak:

http://parquesnaturales.consumer.es/documentos/pais_vasco/index.php

  • Garapen Iraunkorraren Euskal Ingurumen Estrategia 2002-2020 - Ingurumenari buruzko Esparru Programa 2002-2006:

http://www.ingurumena.ejgv.euskadi.net/r49-5832/es/contenidos/plan_programa_proyecto/eavds_pma/es_9688/pma_2002_2006.html

Birziklapena

  • Etxeko ingurumen-jardunbide egokiak. Etxeko hondakinak kudeatzeko gida:

http://www.redcicla.com/Articulos/guiaambiental.pdf

  • Eroski consumer:

http://escuelas.consumer.es/web/es/aprender_a_aprender/tarea14/2.php

  • Euskadiko gazteriaren ataria. Zaindu ingurumena!:

http://www.gazteaukera.euskadi.net/r58-2247/es/contenidos/informacion/ecologia_cuidalo/es_1684/cuidalo_c.html

  • Consumadrid:

http://www.madrid.org/cs/Satellite?cid=1109182823423&genericoDetalleID=1142403922409&pagename=PortalConsumo%2FPage%2FPTCO_ReportajesDetalleTemplate

  • Hiri- edo udal-hondakinak. Ingurumen, Lurraldearen Antolamendu, Nekazaritza eta Arrantza Saila:

http://www.ingurumena.ejgv.euskadi.net/r49-4892/es/contenidos/informacion/resid_municipales/es_1001/residuos_muni_c.html

Bideoak
  • Espainiako natura-guneei buruzko dokumentalak eta bideoak:

http://waste.ideal.es/videosdenaturaleza.htm

  • Ainhoa Ferragud Basagoitiren animazioa: pertsonaiak eta inguruak kartoiz, plastikoz eta beste zenbait materialez eginda daude:

http://www.youtube.com/watch?v=ncRjYs4ii7A&feature=player_embedded

Cmap ikasleentzat

Egin klik irudian, aurrera egiteko:

Cmap ikasleentzat

Egin klik irudian, aurrera egiteko:

Glogster ikasleentzat

Egin klik irudian, aurrera egiteko: