1. jarduera. Ekosistemen garrantzia
Donostiako Kontxako hondartza, Prestige itsasontzitik isuritako fuel-olioa bertara iritsi zenean, 2003ko
otsailaren hasieran.
Argazkia Itsas Ikerketa Aldizkaritik aterata dago (2009, 12)
Argitaratzailea: Tecnaliako Itsas Ikerketa Saila
| Gaur egun, gure planetan ia ez dago guztiz “naturala” den ingurunerik, gizakiak ia ingurune
guztiak aldatu dituelako nolabait. Aldaketak handiagoak izaten dira batzuetan besteetan baino, baina gizakiok oso eragin handia
dugu ekosistemetan. Horregatik, funtsezkoa da ulertzea zer eragin eta ondorio dituen gizakien esku-hartzeak.
|
Ekosistema bat aipatzen dugunean, natura-gune bateko izaki bizidunez
eta haien eta bizi diren ingurunearen artean sortzen diren harremanez ari gara. Horrelakoetan, faktore biotikoak
eta faktore abiotikoak bereizten ditugu:
Faktore biotikoak: ekosistema baten osagai bizidunak dira; inoz bizia izan
zuten edo izaki bizidunen baten zatia izan ziren faktoreak ere biotikotzat hartzen dira: azalak, oskolak, zuhaitz-enborrak
eta abar.
Faktore abiotikoak: inoiz bizirik izan (eta izango) ez duten osagai bizigabeak
dira.
Gogoratu: ekosistema bat (uretakoa, lehorrekoa edo mistoa
izanda ere) faktore biotikoek, faktore abiotikoek eta haien artean sortzen diren mota guztietako harremanek osatutako sistema
da.
Sekuentzia didaktiko honetan, kontzeptu-mapa zer den eta ideiak argitzeko zeinen baliagarria izan daitekeen
ikusiko dugu. Oraingoan, ekosistema bateko faktoreak eta harremanak asko eta askotarikoak direla ikusteko eta hobeto ulertzeko
erabiliko dugu.
Zer da kontzeptu-mapa?
Ziur aski, inoiz edo ikusiko zenuten kontzeptu-maparen bat, beharbada izen hori zeukala
jakin gabe. Eskema moduko bat da, gai batean ideia nagusia zein den eta ideia horrek beste ideia batzuekin zer lotura dituen
ulertzeko balio duena.
Lauki batez nabarmendutako hitzak lantzen ari den gaiko gako-hitzak dira, eta lerroek
edo geziek hitz horiek nola dauden erlazionatuta adierazten digute.
|
Iturria: http://homoludens.zobyhost.com/wp-content/uploads/2010/01/MapaConceptual.gif
|
Jarduera
Erreparatu adibide honi. Lehorreko ekosistema baten osagaiak nola adieraz daitezkeen ikusiko duzue:
|
Egin klik gainean irudia handitzeko |
Imajinatu gaizki itzalitako barbakoa batek sute bat eragiten duela, basorik gabe uzten gaituela eta, horrenbestez, aurreko
mapako zuhaitzak ezabatu behar ditugula. Horren ondorioz, hegazti batzuek habia non egin ez lukete izango, eta gure eskemako
urtxintxak ezkurrik gabe geratuko lirateke. Hori hasiera baino ez litzateke izango; izan ere, habia egiterik ez duten hegaztiek
beste kokagune bat bilatu beharko dute, eta urtxintxek, zer janik ez badute, azkenean beste norabait migratu beharko dute,
edo hil egingo dira. Hegazti eta urtxintxa horiek desagertzeak beste izaki bizidun batzuen bizitza aldatuko du: harremana
dute beren artean eta kate bat osatzen dute, eta osagaietako batean gertatutako edozein aldaketak gainerakoei eragiten die.
Imajinatu denon artean gure mapako gako-hitzen bat aldatzen dela, eta egiaztatu edozein aldaketak ondorioak dituela. Jarri
arreta arbel digitalean proiektatutako mapan, eta lotura hauek aurkituko dituzue:
a) Zizarea → hegaztiek jaten dute → zuhaitzetan egiten dute habia.
b) Urtxintxak → ezkurrak jaten dituzte → artearen fruitua dira (zuhaitza).
c) Ura → izaki bizidun guztiek kontsumitzen dute. |
Aztertu hurrengo hondamendiak aurreko harreman bakoitzaren ikuspuntutik eta ahalegindu litekeen ondorioren bat zertzen
adibidea kontuan hartuta. Irakasleak zuen erantzunak arbelean idatziko ditu.
Imajina dezakezue hondamendiren bat eta zer ondorio izan ditzakeen? Hala bada, erabili taulako azken ilara.
Balizko hondamendia |
Litekeen ondorioa |
a) Sute bat gertatzen da eta ez da zuhaitzik gelditzen |
Hegaztiek migratu egiten dute, habia egiteko zuhaitzik ez dagoelako; eta zizareak neurriz
gain ugaltzen dira, zizareen harraparietako bat desagertu delako. |
b) Ezkurrak ez dira jangarriak, gehiegizko pestiziden ondorioz |
|
c) Ura hurbil dagoen fabrika batek kutsatzen du |
|
d) |
|
Gogoratu: KONTZEPTU-MAPA antolatzaile grafiko bat da, kontzeptuak beren artean lotzeko
eta haien arteko harremanak azaltzeko balio duena. Kasu honetan, ekosistemen konplexutasuna ikusteko aukera ematen digu, eta
haien osagaien arteko harreman ugari eta askotarikoak erakusten dizkigu. Aztertu ondo arbel digitalean proiektatutako mapa
eta harreman hauek aurkituko dituzue: