ILARGIAREN ERAGINA

Jakoba Errekondo. Bizi Baratzea.

Ilargiak etengabeko eragina du landareengan. Gorantz doala, beherantz datorrela, berritzen ari dela, zahartzen ⁽¹⁾ Bete hutsuneak (1): duenakgrinagoranzkoIlargiaezinagorabeheragoikoduenerakoilargiaren JXUwMDNmJXUwMDA4JXUwMDFkJXUwMDEzJXUwMDAzJXUwMDA3JXUwMDBkJXUwMDBkJXUwMDE3JXUwMDEz ugari du ilargiaren mugimendu amaigabeak. Hala ere, ilargiarengandik ez mirakulurik espero, garrantzitsuena lanak ongi egitea da: landarea hautatu, garaiz erein, ureztatu, ongi zaindu…

Bi gauza argitzeko:

1- Ilargiak eragiten duen energia ⁽²⁾ Bete hutsuneak (2): duenakgrinagoranzkoIlargiaezinagorabeheragoikoduenerakoilargiaren JXUwMDMxJXUwMDA1JXUwMDBkJXUwMDEzJXUwMDE1JXUwMDBlJXUwMDA4JXUwMDEzJXUwMDE3JXUwMDBi beraren masa osoak sortzen du. Ez dauka inolako loturarik guk egunetik egunera hazten edo txikitzen ikusten dugunarekin. Horrek eguzkia-lurra-ilargia hirukiaren egoerarekin du lotura, besterik ez; eguzkia non dagoen, ilargia nola argitzen duen eta lurra non dagoen, guk ikusten duguna da. Aldiz, ilargia, ilargi osoa, guk ikusi edo ez, gorantz eta beherantz ari da etengabe.

⁽³⁾ Bete hutsuneak (3): duenakgrinagoranzkoIlargiaezinagorabeheragoikoduenerakoilargiaren JXUwMDExJXUwMDI1JXUwMDBkJXUwMDEzJXUwMDE1JXUwMDBlJXUwMDA4 gora badoa, landarearen izerdiak ⁽⁴⁾ Bete hutsuneak (4): duenakgrinagoranzkoIlargiaezinagorabeheragoikoduenerakoilargiaren JXUwMDNmJXUwMDA4JXUwMDFkJXUwMDEzJXUwMDBmJXUwMDE0JXUwMDExJXUwMDA0   joera errazago hartuko du. Horrek landarearen garapena sustatuko du. Baratzeko landareetan, loratzea dakar, eta fruituak eta haziak ematea. Ilargia behera badoa, landareak garatzea zailago izango du, eta izerdia eta energia sustraietan, zuztarrean, hostoetan eta erreserbetan eusteko ⁽⁵⁾ Bete hutsuneak (5): duenakgrinagoranzkoIlargiaezinagorabeheragoikoduenerakoilargiaren JXUwMDNmJXUwMDE1JXUwMDFiJXUwMDA3JXUwMDBm   izango du.

2- Izenak. Eta hizkuntza. Euskaraz ilargiaren mugimenduak izendatzeko ditugun hitzak nahastuta dauzkagu, nire ustez, erdaren eraginez. Frantsesezko lune croissante edo gaztelaniazko luna creciente euskaldun gehienok “ilberria” esaten dugu. Aldiz, “ilzaharra” eta “ilondoa”, nahiz eta zenbait tokitan oraindik erabili, ia erabat galduta ditugun hitzak dira, eta frantsesezko lune décroissante eta gaztelaniazko luna decreciente esateko “ilbehera” erabiltzen dugu.

Handitzen edo argiz hazten ikusten dugunean “ilberria” esaten dugun bezala, txikitzen edo argiz murrizten ikusten dugunean “ilzaharra” erabili beharko genukeela iruditzen zait.

“Ilgora” eta “ilbehera” izenak, horixe, gora eta behera egiten ⁽⁶⁾ Bete hutsuneak (6): duenakgrinagoranzkoIlargiaezinagorabeheragoikoduenerakoilargiaren JXUwMDNjJXUwMDExJXUwMDEwJXUwMDBiJXUwMDBiJXUwMDE3JXUwMDEzJXUwMDBhJXUwMDA0 jasotzea da egokiena. Honela erabiliko dugu hemen.

Grina

Duenerako

Ilargiaren

Goiko

Goranzko

Ilargia

Gorabehera

Ezina

Duenak

1. Ilgora
2. Ilbehera
3. Ilberria
4. Ilzaharra

1. Ilargia ikusten ez den unetik hasi, eta egunetik egunera ilargia handiagoa ikusten dugun tartea. Ilargi berritik ilargi beterako tartea.
2. Egunetik egunera ilargiaren orbita gero eta hurbilago dago.
3. IIargi betea ikusten dugun unetik hasi, eta egunetik egunera ilargia txikiagoa ikusten dugun tartea. Ilargi betetik ilargi berrirako tartea.
4. Egunetik egunera ilargiaren orbita gero eta urrunago dago.