Indar baten momentua

Palanka batean, kontuan hartu behar dira oinarrizko lau elementu hauek:

Euste-puntua edo fulkrua: barra zurrunaren euskarriarena egiten du; ardatz modura funtzionatzen du.
Barra: euste- puntuan jartzen den taula edo barra
Potentzia: objektu bat mugitu edo igotzeko erabiltzen den indarra
Erresistentzia: potentziaren aurkako indarra da

Palanka erabiltzen denean, euste-puntuari indarra aplikatzen zaio, karga bat mugitzeko; dena den, segun eta zer distantzia dagoen euste-puntuaren eta indarra aplikatzen puntuaren artean, efektua desberdina da. Horri indar baten “momentua” esaten zaio. Bestalde, horrek azaltzen du zergatik, adibidez atea irekitzeko, indar gutxiago egin behar dugun ate-bandatik urrun bultza egiten dugunean, hurbil bultza egiten dugunean baino. Ate-bandatik hurbil egiten denean bultza, indar gehiago egin behar da, distantzia txikiagoa delako.

Momentua kalkulatzeko, ekuazio hau egin behar da: M = F x d ; non:

M = indarraren momentua (N · m)

F = aplikatutako indarra (N)

d = euste-puntuaren eta indarraren aplikazio-puntuaren arteko distantzia (m)

Bideo interaktiboa: Palankaren matematika boteretsua

Ataza: erretiluak orekatzen jolastuko gara

Iraupena:: Saio bat
Taldekatzea:: Bikoteka

Indar baten unearen kontzeptua aplikatuko dugu jolas-jarduera baten. Eskuz egingo dugu. Horretarako, bikoteka bilduko gara, eta jarraibide hauek beteko ditugu:

Palankari buruz ikusi dugun bideoa ikusiko dugu berriro: Palankaren matematika boteretsua (konfigurazioan, gaztelaniaz jarri behar dira azpitituluak).
Gero, bikote guztiak lehiatuko dira erretilua orekatzeko; horretarako, uneaz ikasitakoa aplikatuko dute. Behean adierazitako materialak beharko ditugu.
Azkenik, nork bere txostena egingo du esperientziatik ateratako ondorioekin.

Materialak

Plastikozko erretilua, gutxi gorabehera 45 × 30 cm-koa.
Paper latza, objektuak erretiluaren barruan jartzeko eta laban ez daitezen.
Oinarri laua eta goialde esferikoa duen objektu bat. Euste-puntuarena egingo du; adibidez, armairu bateko heldulekua.
Egurrezko eraikuntza-blokeak edo beste objektu batzuk, neurri eta pisu diferenteak dituztenak.
Balantza bat.

Juego de la balanza — Mária Bilišňanská. *Balantza-jokoa* (CC BY)

Indar baten unearen kontzeptua ondo ulertu badugu, ez zaigu ezer kostako jolas-jarduera honetan aplikatzea.

1. Jolasten hasi aurretik, pentsatu, eta geure koadernoan erantzungo dugu

Erretilua orekan dagoela hasiko gara. Zer gertatuko da objektu bat jartzen badugu erretiluan?
Erretilua orekan dagoela, objektu bat jartzen bada gainean, erretilua okertuko da. Non kokatu behar da objektua erretilua ahalik eta gehien oker dadin?
0,6 N-ko objektu bat jartzen badugu erretiluaren gainean, euste-puntutik 0,1 m-ko distantziara, zein izango da haren unea?
Objektu bera euste-puntutik urrunago jartzen badugu, esaterako 0,2 m urrunago, gehiago ala gutxiago okertuko da erretilua?
Erretilu hutsak edo orekatuak orekan jarrai dezan, non kokatu behar duzu objektua? Nolakoak izan behar dute uneek beso bakoitzean?
Objektuaren posizioa bera bada baina pisua aldatzen baduzu, zer efektu izango du unean?

2. Jolastuko gara

Erretilua neurtu, eta idatziko dugu zer distantzia dauden euste-puntutik.
Zozketa egingo dugu jakiteko nor izango den lehen jokalaria.
Lehenengo jokalariak objektua hartu, pisatu eta erretiluan jarriko du. Nahi duen tokian.
Bigarren jokalariak objektu bat aukeratu, pisatu eta kalkulatu beharko du non jarri, dagokion eragiketa eginez: M= F.d. Lortzen badu erretiluak orekan segitzea, puntu bat irabaziko du; lortu ezean, puntu bat galduko du.
Orekan segitzea lortzen badu, irabazlearen txanda izango da. Aukeratu ahal izango du ea eragiketa bera errepikatu nahi duen (beste objektu bat jarri beharko du beste leku batean edo lehenengoaren gainean), edo lehendik dauden objektuetako bat mugitu nahi duen.
Orekatzea lortzen ez badu, lehiakideak kalkulatu beharko du zer objekturekin orekatu. Aukeratu ahal izango du ea beste objektu bat jarri nahi duen, edo erretiluaren gainean dagoen objekturen bat mugitu nahi duen.

Irabazteko, beste inork baino puntu gehiago lortu behar dira. Bigarren itzuli bat egingo da; horretarako, bikoteak berrantolatuko dira. Irabazleak elkarren kontra lehiatuko dira, eta galtzaileak ere bai, eta abar.

3. Ondorioak eta norbere txostena

Zer egin dezakegu jokoa zailagoa gerta dakion lehiakideari?
Gure esperientzian pentsatzen badugu, aholkurik eman ahal diogu lagun bati irabaz dezan?
Jokoaren zein zati da zailena?
Joko honetan, zerk harritu gaitu gehien?
Garrantzitsua izan da objektuak erretiluan izan duen posizioa?
Garrantzitsua izan da objekturen pisuak erretiluan izan duen eragina?

Hausnarketa eta ebaluazioa

Ataza amaituta, hartu ikasketa-egunerokoa eta egin dezagun hausnarketa, orain da-eta horretarako momentua. Hona iradokizun batzuk:

Zer ikasi dut?
Prozesuan zehar zerk harritu nau gehien? Zergatik?
Aldatu al dut aurretik neukan iritzirik? Zein?
Zer izan da zailena? Zergatik?

Ebaluazioa

Txosten zientifiko idatzia balioesteko eskala (deskargatu odt formatu editagarrian eta pdf formatuan):