Zientzia
Emakumeek jakinduria akademikora iristeko igo behar zituzten mailak lau ziren: ikasteko aukera bermatzea; ondoren, lortutako tituluak gizonezkoenekin parekatzea; hirugarrena, ikasitako ogibidea garatzeko eskubidea izatea; eta azkena, elitean sartzea.
Lehenengo mailari dagokionez, Berpizkunde-aroan emakumeak ikasteko bi bide zituen. Batetik, nobleziako kideek hautatu ohi zutena: nork bere kabuz eta tutoreek lagunduta ikastea; hori bai, aurretik argi utziz ikasitakoa sekula ez zutela lan egiteko erabiliko. Bestetik, gremioen egituran oinarritutako bidea zegoen. Hori da, esaterako, Maria Winkelman astrologoak (1670-1720) hautatu zuena. Aitarekin egin zituen lehenengo ikasketak eta nekazaritzari lotutako egutegiak egiten zituen artisau batekin ikasten jarraitu zuen gero. Garai haietan, ez ziren gutxi artisau izateaz gain ikasketa akademikoak ere eginda zituzten astrologoak, Winkelmanen senarra izango zena kasu, Gottfried Kirch.
Asko izan ziren emakumezko astrologoaren ikerketak: 1702an, kometa bat aurkitu zuen eta Berlingo Zientzia Akademiaren presidente Leibnizek sutsuki babestu zuen Winkelmanen lana. Baina Kirch hil zenean, astronomo-laguntzaile izendapena eskatu zuen eta Akademiak ezezko biribila eman zion, emakumea izateagatik. Ohiko moduan Prusiako gortearentzat egutegia egiten segitu zuen arren, are gehiago, Krosigh baroiaren behatokiko maisu astronomo izan zen arren, Akademiak ez zuen inoiz aintzat hartu.
Zientzia-erakundeek ez zuten emakumerik nahi, dirudienez ospea ez galtzeko. Ikasketetan bide bat zein bestea aukeratu, emakumeek ezin zuten akademietan sartu. Aurreneko saiakerak XIX. mendekoak dira, emakumeak hiritar oso izateko helburuz sortu zen mugimendu sufragistaren barruan (1850-1914). Gizonezkoek zituzten eskubideak nahi zituzten, ikastea eta lan egitea, besteak beste. Akademia ilustratuek, bien bitartean, ohiko jarrerari eutsi zioten. Biologia eta Botanika ikasketa sortu berrietan zirrikitu bat zabaldu bazitzaien ere, erakundeek alboratuta zituzten emakumeak. Izan ere, medikuntzaren eta zientziaren bideak oinarritzat hartu ziren XIX. mendeko Europan emakumeen bazterkeria mantentzeko: gizonarena ez bezala, emakumearen gorputza ama izateko baino ez zegoen prestatuta.
AEBetan, ordea, kuakeroen gisako talde erlijiosoek bultzatuta agertu ziren emakumeentzako lehenengo ikastetxeak, Seven sisters izenarekin ezagunak. Maria Mitchell (1818-1889) astrologoak irakasle jardun zuen horietako batean eta ikasleen etorkizunarekin kezkatuta, borroka egin zuen Seven sisters haietan lortutako tituluak legezkoak izan zitezen eta emakume-masa kritiko handia sor zedin.
Aldi berean, Europan eskubide berak lortzeko azken urratsak egiten ari ziren sufragistak. Unibertsitatean sartzeko eskubidea XIX. mendearen azken laurdenean lortu zuten, adibidez Sorbonan (1867an), Londresen (1877an) edota Cambridgen (1881ean). Haietako emakume sufragista bat zen Elizabeth Garrett (1836-1917). Bere istorioa garai haien paradigma dugu: unibertsitatean ikasterik ez zuela-eta, berak ordaindutako irakasleekin ikasi zuen, baina, titulua lortzeko, Frantziara joan behar izan zuen. Gogorra izan zen, baina Ingalaterrara bueltatu eta lortu zuen profesionalki aritzea: Britainia Handiko lehen emakume medikua izan zen. 1918an, emakumeentzako medikuntza-ikastetxea zabaldu zuen, eta urte batzuk geroago bere izena hartu zuen zentroak: Emakumeentzako Elizabeth Garrett Ospitalea.
Horrela zabaldu zuten zientzietarako bidea emakume aitzindari hauek.
Josefa Molera Mayo
Kimikaria (Izaba, 1921 - Madril, 2011).
Kimika-sistema aurreratuak martxan jarri zituen Espainian. Josefa Molerak 1942. urtean burutu zituen kimikako ikasketak. Alonso Barba Kimika Institutuan aukera eduki zuen tesia egiteko baina erakunde horretan emakume ikertzailerik ez zegoenez, zuzendariak ukatu egin zion sarbidea.
Dena den, 1948. urtean doktorego-titulua lortu zuen Madrileko Unibertsitate Zentralean. 1956. urtean Britainia Handira joan zen eta han Cyril Norman Hinshelwood-ekin (Kimikako Nobel Saria jaso zuen) lan egin zuen eta zinetokimikan espezializatu zuen. Espainara bueltatu zenean lehen gas-kromatografoaren sorreran parte hartu zuen. Gainera, gas likidoko kromatografiaren bidezko erreakzio kimikoen metodoak garatu zituen estatuan.
Felisa Martín Bravo
Fisikari eta meteorologoa (Donostia, 1898 - Madril, 1979).
Espainiako lehenengo emakumea Fisika Zientzietan doktoratua. Unibertsitateko ikasketak bukatu eta gero, Felisak bere ibilbide profesionala ikerlari gisa hasi zuen. X izpien bitartez eta Bragg eta Debye-Schereren metodoak erabiliz, nikel eta kobalto-oxidoen eta berun-sulfuroaren egiturak zehaztu zituen, hain zuzen ere. Irakasle izan zen Madrileko Unibertsitatean eta Estatu Batuetan. 1933. urtetik aurrera Espainiako Meteorologia Zerbitzu Nazionalean lan egin zuen. 1937an, Gerra Zibila zela medio, bere lanpostua galdu egin bazuen ere, 1939. urtean berreskuratu zuen.
Dorotea Barnés
Kimikaria (Iruñea, 1904 - Fuengirola, 2003).
Madrileko Unibertsitatean, 1931n, kimikan lizentziatua, ohiz kanpoko saria lortu zuen. Estatu Batuetan bi beka lortu zituen formakuntza akademikoa sakontzeko. Ikerlaria izan zen Madrileko Fisika eta Kimika Institutu Nazionalean eta geroago Madrilgo Lope de Vega institutuko katedra lortu zuen. Bere eskutik sartu zen Espainian teknika espektrala, Raman espektroskopia izeneko teknika. Gerra Zibilaren ondorioz erbesteratu beharra izan zuen eta ikerketa zientifikoa lantzeari utzi egin zion.
Martina Casiano Mayor
Irakaslea eta Fisikan eta Kimikan aditua (Madril, 1881 - ?).
Madrilgo Escuela Normal erakundean ikasi zuen. Martina ez zen joan unibertsitatera; edonola ere, fisika, kimika, aritmetika, algebra, geometria eta nekazaritza ikasi zituen bere kabuz. 1905. urtetik aurrera Bilbon garatu zuen bere ibilbide profesionala, Bizkaiko Escuela Normal de Maestras erakundean. Bere ikasketak zabaltzeko bi beka lortu zituen, bata Madrilen eta bestea Leipzig-eko Unibertsitatean.
Martina Casiano izan zen lehen emakumea Espainian Fisika esperimentalaren inguruko liburua argitaratu zuena. Halaber, Fisika eta Kimikako Espainiar Elkarteak izendatu zuen lehen kide emakumezkoa ere (1912an). Zoritxarrez Frankismo garaian errepresaliatua izan zen eta datu gutxi daude bere bizitzaren inguruan handik aurrera. Hala eta guztiz ere, irakaskuntza lanarekin jarraitzea lortu zuen.
Luz Zalduegi Gabilondo
Albaitaria (Mallabia, 1915 - Madril, 2003).
Albaitaritza-ikasketak amaitu zituen lehen euskal emakumea izan zen. Madrilen hasi zen Albaitaritza-ikasketak egiten; lehenengo urtean bere kabuz eta hurrengo ikasturtean matrikula ofiziala egin zuen; hala, albaitari-ikasketa ofizialak egin zituen lehen emakumea izan zen.
Gerra Zibilaren garaian Bizkaian errefuxiatuentzako jantokietan lan egin zuen, elikagaien ikuskatzaile gisa. Geroago, Bermeon eta Eibarren ere lan berean aritu zen. 1945ean Estatuko Albaitarien Kidegorako plaza lortu zuen; ondoren Animalien Biologia Institutuan sukar aftosoaren inguruan ikertu zuen. Ikerketa- eta ikuskaritza-lanetan jarraitu zuen Abelazkuntzarako Zuzendaritza Nagusiaren Zerbitzu Zentraletara lanera joan zenean.
Vicenta Llorente del Moral
Entomologoa (Algorta, 1930).
Vicenta gerrako umea izan zen, hau da, Gerra Zibila zela medio, 1937an SESBra abiatu zen eta herri hartan bizi izan zen 1956. urtera arte. Errusian Biologia ikasketak egin zituen eta entomologia-eremuan espezializatu zen. Ikasketak amaitu ondoren, Turkmenistanera joan zen. Garai hartan, Vicentak eta bere lagun Elvira Mingok, intsektu dipteroen inguruko ikerlanak egin zituzten.
Espainiara itzuli eta gero Complutense Unibertsitatean doktoretza lortu zuen eta CSICen ikertzaile lanetan aritu zen. Gaur, ortopteroeen inguruan aditu esanguratsuena da eta hainbat artikulu eta liburu zientifiko argitaratu ditu.
Erantzun galdera hauei. Hiru aukeren artean zuzena hautatu behar duzu. Zorte on!
Zientzia-eremuan emakumeek egindako ekarpenak ezkutatuak izan dira. Bila itzazu zenbait emakume zientzialari esanguratsuren ibilbidea eta euren arloan egindako ekarpenak.
Historian zehar emakume zientzalariek “Matilda efektua” jasan zuten, hau da, uste izan zen gizon zientzialariek eginak zirela beren aurkikuntza-lanak. Bila itzazu “Matilda efektua” pairatu zuten emakume zientzialari batzuen erreferentziak.